Obrzędy sakramentu bierzmowania zawsze oznaczały udzielanie się Ducha Świętego bierzmowanemu. Początkami obrzędy te sięgają czasów apostolskich. Apostołowie bowiem wkładali ręce na ochrzczonych i otrzymywali Ducha Świętego.
Pismo święte
Objawienie trzeciej Osoby Boskiej dokonało się w Nowym Testamencie. Czytamy, iż Duch Święty zstąpił na Chrystusa przy chrzcie w Jordanie. Tam Pan Jezus „w chwili, gdy wychodził z wody, ujrzał rozwierające się niebo i Ducha jak gołębicę zstępującego na siebie” (Mk 1,10). Duch Święty „spoczął na Nim” (J 1,32), „aby ubogim niósł dobrą nowinę, więźniom głosił wolność, a niewidomym przejrzenie… uciśnionych odsyłał wolnymi” (Iz 61,1; Łk 4,18). Chrystus napełniony Duchem Świętym, wypełnił do końca swoją misję zbawczą.
Chrystus udzielił Ducha Świętego swoim Apostołom i Kościołowi, aby kontynuował Jego dzieło zbawcze na ziemi poprzez wieki aż do końca świata. We Wieczerniku, Zbawiciel zapowiedział Apostołom:
„Będę prosił Ojca, a innego Pocieszyciela da wam, aby z wami był na zawsze – Ducha Prawdy” (J 14,16-17).
„A Pocieszyciel, Duch Święty, którego Ojciec pośle w moim imieniu, On was wszystkiego nauczy i przypomni wam wszystko, co Ja wam powiedziałem” (J 14, 26). On „w was będzie” (J 14,17) i „doprowadzi was do całej prawdy” (J 16,13).
Obietnica Chrystusa zaczęła się spełniać w dniu Zielonych Świąt, kiedy to „wszyscy zostali napełnieni Duchem Świętym” (Dz 2,4) zostali „przyobleczeni mocą z wysoka” (Łk 24,49) czyli mocą Ducha Świętego, aby mogli dawać świadectwo o Chrystusie i Jego zmartwychwstaniu „w Jerozolimie i w całej Judei, i w Samarii, i aż po krańce ziemi” (Dz 1,8).
Apostołowie udzielali Ducha Świętego tym, którzy uwierzyli w Chrystusa i przyjęli chrzest: „Kiedy Apostołowie w Jerozolimie dowiedzieli się, że Samaria przyjęła słowo Boże, wysłali do niej Piotra i Jana, którzy przyszli i modlili się za nich, aby mogli otrzymać Ducha Świętego. Bo na żadnego z nich jeszcze nie zstąpił. Byli jedynie ochrzczeni w imię Pana Jezusa. Wtedy więc wkładali na nich ręce, a oni otrzymywali Ducha Świętego” (Dz 8,14-17). W Efezie zaś Paweł przemawiał „do ludu aby uwierzyli.. w Jezusa… Gdy to usłyszeli, przyjęli chrzest w imię Pana Jezusa. A kiedy Paweł włożył na nich ręce. Duch Święty zstąpił na nich” (Dz 19,4-6). Zdania te przedstawiają pierwotny sposób udzielania sakramentu bierzmowania. Wszystkim tym mianowicie, którzy pod wpływem nauczania apostolskiego uwierzyli w Chrystusa, udzielano najpierw chrztu, a następnie bierzmowano. Chrzest i bierzmowanie, to dwa odrębne sakramenty. Stanowią one dwa kolejne etapy wprowadzania ludzi w życie Kościoła.
Tradycja
Biblijny obrzęd sakramentu bierzmowania był zatem krótki. Składał się z modlitwy i włożenia rąk. Do tego istotnego obrzędu Tradycja w III wieku dodała: znak krzyża kreślony na czole (Tertulian t 220 r.; św. Cyprian f 258 r.) i namaszczenie olejem świętym (św. Hipolit Rzymski t 235 r.).
Za wzorem Apostołów, w pierwotnym Kościele sakramentów chrztu i bierzmowania udzielano w czasie jednej akcji liturgicznej i nazywano je sakramentami wtajemniczenia chrześcijańskiego. Do wtajemniczenia należała także pierwsza Komunia św. W Tradycjach Apostolskich św. Hipolita Rzymskiego te trzy sakramenty stanowią jeszcze jedną całość. Czytamy tam, że bezpośrednio po chrzcie, nowo ochrzczeni ubierali białą szatę i biskup nakładał na nich ręce, odmawiając modlitwę i namaszczając czoła. Potem brali udział we Mszy św., podczas której przyjmowali pierwszą Komunię świętą. Między IV, a VI w. sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego zostały rozdzielone w czasie i udzielane niezależnie. Około X w. do bierzmowania dodano jeszcze specjalne błogosławieństwo końcowe. W tej formie obrzędy bierzmowania przetrwały do naszych czasów.
Reforma liturgiczna
Sobór Watykański II polecił obrzęd bierzmowania tak rozpatrzyć i ująć, „aby się jasno uwydatnił ścisły związek tego sakramentu z całym wtajemniczeniem chrześcijańskim” (KL 71). Dlatego we Wstępie do odnowionych obrzędów bierzmowania czytamy: „Ochrzczeni przechodzą dalszy etap chrześcijańskiego wtajemniczenia przez sakrament bierzmowania. W nim otrzymują Ducha Świętego, który w dzień Pięćdziesiątnicy został zesłany przez Pana na Apostołów. Przez dar Ducha Świętego wierni zostają bardziej upodobnieni do Chrystusa i umocnieni, aby składali Mu świadectwo i budowali Jego Ciało w wierze i miłości. Ich dusze otrzymują niezniszczalny charakter, czyli znamię Pańskie” (1-2).
Wewnętrzną więź sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego jeszcze mocniej podkreślił papież Paweł VI, w słowach: „Na chrzcie neofici otrzymują odpuszczenie grzechów, przybranie za dzieci Boże oraz znamię Chrystusa, przez którego zostają włączeni do Kościoła i stają się uczestnikami kapłaństwa swojego Zbawiciela. Przez sakrament bierzmowania odrodzeni na chrzcie otrzymują jako niewysłowiony Dar samego Ducha Świętego, który ich umacnia w szczególny sposób, a naznaczeni znamieniem tego sakramentu w sposób doskonały wiążą się z Kościołem i w ten sposób jeszcze ściślej są zobowiązani, jako prawdziwi świadkowie Chrystusa, do szerzenia i bronienia wiary słowem i uczynkiem. W końcu bierzmowanie wiąże się z Najświętszą Eucharystią, ponieważ wierni już ochrzczeni i bierzmowani, włączają się całkowicie w Ciało Chrystusa przez uczestnictwo w Eucharystii” (Div. cons. Naturae).
Obecne obrzędy
W wyniku odnowy liturgicznej, obecne obrzędy sakramentu bierzmowania są następujące:
— przedstawienie kandydatów biskupowi;
— przemówienie biskupa do kandydatów, uwzględniające wszystkich wiernych obecnych;
— odnowienie przyrzeczeń chrzestnych;
— modlitwa biskupa o dary Ducha Świętego, z wyciągniętymi rękami nad kandydatami;
— udzielenie sakramentu bierzmowania każdemu kandydatowi z osobna;
— modlitwa powszechna;
— błogosławieństwo końcowe.
1. Odnowione obrzędy zalecają, aby sakramentu bierzmowania udzielać w czasie Mszy świętej. Jaśniej bowiem ukazuje się wtedy ścisły związek tego sakramentu z całym wtajemniczeniem chrześcijańskim. Bierzmowanie, podobnie jak inne sakramenty, prowadzi do Eucharystii, dlatego najwłaściwszym momentem udzielania tego sakramentu jest Msza św.
Po Ewangelii, proboszcz, lub ktoś w jego imieniu, przedstawia biskupowi poszczególnych kandydatów do bierzmowania. Każdemu z nich towarzyszy świadek bierzmowania, którym może być jedno z rodziców chrzestnych lub też ktoś specjalnie wybrany do tej funkcji. W ostateczności funkcję tę może pełnić jedno z rodziców kandydata. Gdy kandydatów do bierzmowania jest dużo, wtedy kandydatów nie przedstawia się biskupowi każdego z osobna lecz wszystkich razem.
Kapłan: Czcigodny Ojcze, Kościół święty prosi przeze mnie o udzielenie sakramentu bierzmowania zgromadzonej tu młodzieży.
Biskup: Czy młodzież ta wie jak wielki dar otrzymuje w tym sakramencie i czy przygotowała się należycie do jego przyjęcia?
Kapłan: Jestem przekonany, że wszyscy przygotowali się do bierzmowania, uczestniczyli bowiem przez szereg dni w słuchaniu słowa Bożego i wspólnej modlitwie oraz przystąpili do sakramentu pokuty.
Biskup: Droga młodzieży, powiedzcie przed zgromadzonym tu Kościołem, jakich łask oczekujecie od Boga w tym sakramencie?
Kandydaci: Pragniemy, / aby Duch Święty, którego otrzymamy, / umocnił nas do mężnego wyznawania wiary / i do postępowania według jej zasad.
Wszyscy: Amen.
2. Po otrzymanych odpowiedziach, biskup przystępuje do wygłoszenia homilii do kandydatów i zebranych wiernych. Wyjaśnia przeczytane teksty biblijne. Może posłużyć się też tekstami z obrzędu bierzmowania. W oparciu o teksty święte wprowadza on obecnych w głębsze rozumienie misterium sakramentu bierzmowania i w tajemnicze działanie Ducha Świętego w życiu chrześcijanina.
3. Gdy biskup skończy przemówienie, wtedy następuje odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych. Mają one wyraźniej podkreślić wewnętrzny związek sakramentu chrztu z bierzmowaniem. Potem biskup kieruje pytania do każdego osobiście, a kandydaci odpowiadają na nie razem:
Biskup: Pytam każdego z was: Czy wyrzekasz się szatana, wszystkich jego spraw i zwodniczych obietnic?
Kandydaci: Wyrzekam się.
Biskup: Czy wierzysz w Boga Ojca wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi?
Kandydaci: Wierzę.
Biskup: Czy wierzysz w Jezusa Chrystusa, Syna Jego jedynego. Pana naszego,
narodzonego z Maryi Dziewicy, umęczonego i pogrzebanego, który powstał z martwych i
zasiada po prawicy Ojca?
Kandydaci: Wierzę.
Biskup: Czy wierzysz w Ducha Świętego, Pana i Ożywiciela, którego masz dzisiaj
otrzymać w sakramencie bierzmowania, tak jak Apostołowie otrzymali Go w dzień
Pięćdziesiątnicy?
Kandydaci: Wierzę.
Biskup: Czy wierzysz w święty Kościół powszechny, obcowanie Świętych,
odpuszczenie grzechów, zmartwychwstanie ciała i życie wieczne?
Kandydaci: Wierzę.
Biskup: Taka jest nasza wiara. Taka jest wiara Kościoła, której wyznawanie jest naszą
chlubą w Chrystusie Jezusie, Panu naszym.
Wszyscy: Amen.
4. Biskup zwrócony do ludu, wzywa wszystkich do cichej modlitwy w bardzo treściwych słowach, zawierających to wszystko, co najbardziej istotne w tym sakramencie:
Najmilsi, prośmy Boga Ojca wszechmogącego, aby łaskawie zesłał Ducha Świętego na te przybrane dzieci swoje, odrodzone już na chrzcie do życia wiecznego. Niech Duch Święty umocni je swoimi darami i przez swoje namaszczenie upodobni do Chrystusa, Syna Bożego.
Przez chwilę wszyscy modlą się w ciszy.
Następnie biskup wyciąga ręce nad bierzmowanymi i podsumowuje ciche modlitwy wiernych:
Boże wszechmogący,
Ojcze naszego Pana, Jezusa Chrystusa,
który odrodziłeś te sługi swoje
przez wodę i Ducha Świętego
i uwolniłeś ich od grzechu,
ześlij na nich Ducha Świętego Pocieszyciela,
daj im ducha mądrości i rozumu,
ducha rady i męstwa,
ducha umiejętności i pobożności,
napełnij ich duchem bojaźni Twojej.
Przez Chrystusa, Pana naszego.
Wszyscy: Amen.
5. Na istotny obrzęd bierzmowania składa się namaszczenie olejem Krzyżma na czole bierzmowanego, włożenie na jego głowę ręki biskupa i słowa:
N., Przyjmij znamię daru Ducha Świętego.
Bierzmowany odpowiada: Amen.
Biskup: Pokój z tobą.
Bierzmowany: I z duchem twoim.
Każdy obiera sobie imię, które biskup nadaje przy bierzmowaniu. Imię to jest umieszczone na widocznym miejscu (identyfikator).
W czasie tego istotnego obrzędu, świadek bierzmowania trzyma prawą rękę na ramieniu swojego podopiecznego.
6. Modlitwa powszechne dostosowana jest do uroczystości bierzmowania. W szczególny sposób uwzględnia ona nowo bierzmowanych, ich rodziców i wszystkich mieszkańców parafii. Modlitwa ta kończy obrzędy bierzmowania. Po niej następuje dalszy ciąg Mszy świętej. Nowo bierzmowani mogą otrzymać Komunię świętą pod obydwoma postaciami. Ponadto na końcu Mszy świętej biskup udziela specjalnego błogosławieństwa.
SYMBOLIKA
Nakładanie rąk na głowę jest gestem biblijnym (Rdz 48,14; Kpł 9,22; Lb 8,10; 27,25…), który w liturgii należy do najstarszych obrzędów. W sakramencie bierzmowania włożenie ręki biskupa na głowę kandydata oznacza iż Duch Święty udziela mu się jako niewymowny Dar. W Dziejach Apostolskich czytamy, że Apostołowie wkładali ręce na ochrzczonych i otrzymywali Ducha Świętego (Dz 8,15-17; 19,5-6).
Krzyż jest świętym znakiem odkupienia (Koi l, 20) i wiary świętej (l Kor 1,17). Jest pieczęcią, którą nosi na sobie każdy, kto służy Bogu (Ap 7,4). Wśród symboli chrześcijańskich zajmuje naczelne miejsce. Kreślenie znaku krzyża na czole bierzmowanego oznacza, że ma on prawo i obowiązek wyznawania swojej wiary świętej, która jest jego chlubą i nie powinien się jej wstydzić lecz odważnie ją wyznawać i bronić jej. Naznaczenie krzyżem zobowiązuje bierzmowanego do pewnej dyscypliny osobistej, polegającej na prowadzeniu swojego życia zgodnie z wymogami Ewangelii.
Krzyżmo święte jest oliwą zmieszaną z balsamem i poświęconą uroczyście przez biskupa we Wielki Czwartek, podczas tzw. Mszy Krzyżma. Nazwa Krzyżmo wywodzi się z Imienia: Chrystus (Christus – Chrisma – Krzyżmo) Symbolizuje Chrystusa, w którym człowieczeństwo złączone jest z Bóstwem.
Namaszczenie świętym olejem symbolizuje upodobnienie bierzmowanego do Chrystusa. Podobieństwo to jest niezniszczalne i nosi nazwę znamienia Pańskiego lub pieczęci. Sprawcą tego podobieństwa i zjednoczenia z Chrystusem jest Duch Święty. Stąd bierzmowany przez to święte namaszczenie ma pełne prawo do nazwy „chrześcijanin” czyli należący do Chrystusa i Jego Kościoła.
Oliwa w zastosowaniu liturgicznym symbolizuje Ducha Świętego, który jest źródłem darów nadprzyrodzonych. On przy chrzcie w Jordanie zstąpił na Jezusa i uczynił Go Chrystusem, to znaczy Namaszczonym czyli Mesjaszem. Namaszczenie bierzmowanego oznacza umocnienie chrzestnych więzi z Chrystusem.
Balsam uzyskuje się z pewnego gatunku tropikalnego rododendronu przez nacięcie skóry. W takim sposobie uzyskiwania balsamu św. Ambroży dostrzega obraz łask wypływających z przebitego boku Chrystusa. Oprócz właściwości leczniczych, balsam posiada bardzo miły zapach. Przy poświęcaniu Krzyżma miesza się balsam z oliwą, by symbolizował ludzi, którzy udoskonaleni w sakramencie bierzmowania roztaczają w swoim środowisku miły aromat cnót chrześcijańskich. Św. Paweł mówi, aby bierzmowani chrześcijanie byli „miłą Bogu wonnością Chrystusa” (2 Kor 2,15).
Właściwe znaczenie obrzędu poznajemy ze słów towarzyszących. Nałożenie rąk ma miejsce w obrzędach chrztu, bierzmowania, święceń, przy błogosławieństwach itp. Ze słów wiadomo dopiero o jakie nałożenie rąk chodzi. W sakramencie bierzmowania nałożenie rąk biskupa oznacza i sprawia udzielenie się Ducha Świętego dla uświęcenia człowieka i umocnienia na drodze zdobywania świętości i w służbie Bożej.
Dar zadaniem
Każdy dar jest równocześnie zadaniem. Otrzymana godność, przywilej, wyróżnienie czy odznaczenie, zawsze wiążą się z zadaniem, z którego trzeba się wywiązać. Zobowiązują człowieka do pokazania, iż godność otrzymana nie jest pomyłką.
Sakrament bierzmowania również jest zadaniem. Udzielenie się Ducha Świętego, udoskonalenie podobieństwa do Chrystusa Kapłana, Proroka i Króla zobowiązuje do dziękczynienia i do kroczenia drogą zbawienia. Na wyniesienie trzeba po prostu odpowiedzieć pobożnym życiem, apostolstwem, służeniem bliźnim i udziałem w liturgii dla uświęcenia i wspólnego wielbienia Boga. We Wstępie do Obrzędów bierzmowania czytamy na ten temat: „Namaszczenie krzyżmem i słowa, jakie mu towarzyszą, wyrażają skutki daru Ducha Świętego. Przez namaszczenie wonnym olejem ręka biskupa ochrzczony otrzymuje niezniszczalny charakter, znamię Pańskie, razem z darem Ducha Świętego, który doskonalej upodabnia do Chrystusa i udziela mu łaski rozszerzania wśród ludzi dobrej woni” (nr 9).